رياضيات و طبيعت

بشر سنتي همه آفرينش و عالم خلقت را چون فيضان و تجلي حق ، واحد مي بيند و با اين كشف دروني كه با طبيعت اشتراك ساختمان و تناسبي دارد كه كميت آن با ارقام رياضي قابل تبيين است ، بكار خود ادامه مي دهد . در نتيجه همه آفرينشهاي انسان و طبيعت را چون صورتهاي تكويني مينگرد كه با قوانين رياضي مشابهت ، تقارن و هم آهنگي دارد . بنابراين زيبايي كه در بلور برف مشاهده مي شود ، به همان اندازه به نظام هندسي در جسماني آن بستگي دارد كه به استعداد و توانايي آن براي انعكاس بخشيدن نظامي متعالي تر و ژرف تر . پس چنين نتيجه مي شود كه همه شكلها ، سطحها و خطها ، هم آهنگ يا نسبتهايي كه در طبيعت نهفته است و بازتاب زيبايي و جمال مثالي و رب النوعي است ، ترتيب يافته اند . پس در حاليكه بر پايه و شالوده اي عيني و واقعي استوار بوده مستقل از انسان و دگرگونيهاي ذوق و سليقه درون ذهني او هستند . زيبايي و جمالي كه عام و شامل كلي و جاويدان است بدست مي آيد و نظم و تناسب چون قوانيني كلي و جهاني هستند كه انسان رويدادهاي آن را  با حساب ، هندسه و علم نسبت در مييابد . تناسب در فضا همان نقش را دارد كه وزن در زمان با هماهنگي در صدا . همانطور كه نظام كيهاني و صداهاي هماهنگ بر حسب عدد قابل توجيه است دريافت و ادراك تناسب نيز از آن آغاز مي شود . واحد چون خالق و آفريننده . از نقطه آغاز ميكند و چون خط از نقطه ميگذرد كه حركت آن مانند شعاع دايره است و سپس كره را بوجود مي آورد . كره آشكارترين رمز و و تمثيل وحدت است و تقسيم آن به چند ضلعيهاي منظم محاط اساس و بنياد همه قوانين سنتي و هم آهنگي را نشكيل مي دهد . بارزترين نمودار كنش و واكنش متقابل بين دايره و مربع در هنر سنتي مندل و يا تصويري است از جهات ، كه در فرهنگهاي گونگون به صورتهاي مختلف نمايان شده است . مندل چون بازتابي از جهان و رويدادهاي جهاني در درون همه چيز است و با قوانين اعداد و ارقام هندسه كار ميكند . از وحدت آغاز ميكند و پس از سير در تجليات و مظاهر دوباره به وحدت اصلي خويش باز مي گردد . در آن واحد پايداري و بقاي بهشت را چون صورتي ملكوتي و ناپايداري و فني آنرات بصورت واقعيت زماني جلوه گر ميسازد . بلسان عرفاني آن تسليم و رضاي صوفي را در ژرف ترين معناي آن ، كه تسليم به ( من مطلق ) باشد – بياد مي آورد .

براي درك مفاهيم سنتي معماري و شهرسازي ايران بايد ديدگاه خاص فرهنگي را كه اين مفاهيم در درون آن به وجود آمده است نيك دريافت . صرف دانستن تاريخ با جنبه هاي كمي تحول و تطور درباره اين مسئله ، انسان فقط دانشي گذران درباره يكي از مظاهر آن در زمان بدست آورده است . دراين مطالعه توجه ما فقط به دانشي عميق تر درباره آنچه كه از حيث آفرينش ازلي و بي زمان است معطوف است .مقصود ما اين نيست كه با نظر تحسر و اعجابه گذشته بنگريم ، بلكه غرض اين است كه با آگاهي كاملي  درباره شالوده و اسا س اين جامعه و دريافت هاي اساسي آن كه براي بشر ازلي است ، بدست آوريم.

جامعه سنتي در درون يك نظام معنوي زندگي مي كند كه هم از لحاظ كيفي و هم از حيث كمي جوياي هم آهنگي و تناسب كامل است . آفريده هاي آن چون معماري از جهان بيني هاي تام و كاملي مايه ميگيرد كه نيروهاي خلاقه انسان را پديد مي آورد .آن را به سوي غايتي رهنمون ميشود و در عين حال جامعه را بصورت كل واحد وحدت ميبخشد . فرهنگ هاي پياپي در نجد ايران همه تا زمان حاضر ، يگ گونه اتصال و بهم پيوستي از خود بروز داده اند كه بر اساس نظامهايي سخت همانند مبتني بوده است . در وراي هرگونه توجيه كمي و مادي اين پيوستگي ، يك شالوده جهاني انكار پذيري به چشم ميخورد كه در تمام جوامع سنتي مشترك است . تفهم و درك اين شالوده جهاني براي درك سنت ايراني ضروري است .